Öğretmen Tükenmişliğine Yönelik Ampirik Araştırmaların İncelenmesi: Bir Sistematik Derleme Çalışması

Öğretmen Tükenmişliğine Yönelik Ampirik Araştırmaların İncelenmesi: Bir Sistematik Derleme Çalışması

Examining Empirical Studies on Teacher Burnout: A Systematic Review

Mahmut POLATCAN, Ramazan CANSOY & Ali Çağatay KILINÇ

ÖZET
İş tükenmişliği 1970’li yılların başından bu yana psikoloji alan yazınının ve kültürel tartışmaların odağında yer alan önemli bir kavramlardan biri olmuştur (Schaufeli, Leiter ve Maslach, 2009). Kavrama yönelik yapılan öncül araştırmalarda duygusal yorgunluk ve yorgunlukla baş etme üzerine yoğunlaşılmıştır (Maslach ve Jackson, 1981). Tükenmişliği ilk olarak ele alan Freudenberger (1974), kliniklerde ücretsiz çalışan personelin tükenme durumlarını incelemiş ve tükenmişliğin nedenlerini motivasyonun ve işe bağlılığın azalmasına bağlamıştır. Daha sonra Maslach (1978) örgütlerde insan kaynakları biriminde çalışan personelin yaşadığı duygusal strese de odaklanmıştır. İnsan kaynakları çalışanları müşterilerin psikolojik, sosyal ve fiziksel sorunları öfke, korku ve umutsuzluk duygularıyla iç içedir. Bu koşullar altında çalışan profesyonellerin sürekli duygusal stres altında kalmaları beraberinde tükenmişliği getirmektedir (Maslach ve Jackson, 1981). Bu araştırmanın amacı, 2000-2017 yılları arasında öğretmen tükenmişliğine yönelik ampirik araştırmaların incelenmesidir. Sistematik derleme olarak desenlenen bu araştırmada EBSCO, ERIC, SCOPUS, ULAKBİM veri tabanlarında yer alan ve Türkiye örneklemiyle sınırlandırılan 33 makale değerlendirilmeye alınmıştır. Sonuçlar bireysel ve örgütsel değişkenlerin öğretmenlerin tükenmişlikleri ile ilişkili olduğunu göstermektedir. Tükenmişlikle ilişkili bireysel değişkenler; mesleki yetkinlik inancı, pozitif duygu ve düşünceler, duygu ve düşünceleri aşırı kontrol etme ya da bastırma çabası, duygusal dengesizliğe açık kişilik yapısı, yüksek dış denetim odağı, eğitim ve okulla ilgili gerçekçi olmayan yüksek beklentilere sahip olma, gözetimci öğretmen davranışları ve yaştır. Örgütsel değişkenler ise mesleki doyum, algılanan yönetici desteği, işbirliği ortamı, destek ve güven ortamı, istenmeyen öğrenci davranışları ve okul iklimidir. Bu bağlamda sonuçlar öğretmen tükenmişliğinin mesleki, psiko-sosyal, bireysel ve örgütsel bir dizi değişkenle ilişkili bir kavram olduğunu göstermektedir.

ABSTRACT
The purpose of this study was to examine the empirical studies on teacher burnout between 2000-2017. This study was designed as a systematic review examining 33 studies included in EBSCO, ERIC, SCOPUS and ULAKBIM databases and conducted in the Turkish context. The results revealed that a set of organizational and individual variables were associated with teacher burnout. The individual variables related to teacher burnout were self-efficacy beliefs, positive feelings and views, excessive control or suppression of feelings and views, a personality type prone to emotional imbalance, high level of external locus of control, having unrealistic expectations about education and school, monitoring teacher behaviours, and age. Organizational variables were job satisfaction, perceived administrative support, an environment of cooperation, support and trust, deviant student behaviours, and school climate. In this regard, the results of the study showed that teacher burnout was a construct associated with a set of both individual and organizational variables.

ANAHTAR KELİMELER: Tükenmişlik, ampirik araştırma, sistematik derleme

KEYWORDS: Burnout, empirical study, systematical review

DOI : [PDF]